دوو ڕوانگەی جیاواز سەبارەت بە شێوازی خەباتی ڕزگاریخوازانەی کورد لە دوو شیعری جیاوازدا

ئەم دوو شیعرەی خوارەوە لای من سەرنجڕاکێشن. یەکەمیان شیعری مەلا عەبدوڵای توتنچی ناسراو بە موفتی پێنجوێنییە کە ساڵی ۱٨٨۱ لە پێنجوێن لەدایکبووە و ساڵی ۱۹٥۲ کۆچی دوایی کردووە. دووەمیان شیعری ئەوڕەحمان بەگی بابان ناسراو بە “بابە”یە کە ئەویش ساڵی ۱٨٨۰ لە سلێمانی لەدایکبووە و لە ۱۹٦۷ کۆچی دوایی کردووە. بە شێوەیەک هاوتەمەن و هەردووکیان خەڵکی باشووری کوردستان بوون.

موفتی ساڵی ۱۹٤۱ ئامۆژگاری کورد دەکات (شیعری یەکەم) کە هۆشێ بێنێتە سەر و چیدیکە بەزمی بێهوودە و بێ سەمەر واتە جەنگ و شەڕ وەلا بنێن چونکە هیچ دەستکەوتێکیان نەبووە. پێی وایە سەردەم سەردەمی عەقڵ و زەمانە نەک شەڕی تیروکەوان. دەڵێ پێویستە لە جیاتی تفەنگ پەنا بۆ نووکی قەڵەم ببەین. پێی وایە بزن بەخوێکردن لە سەحرا باشترە لە شەڕ بۆ دین و دونیا. موفتی دەڵێ خان بە ناوی میلەتەوە بۆ گیرفانی خۆی شەڕ دەکات. هەر لەو سەردەمەدا (۹ ساڵ دواتر) بابە ڕێک پێچەوانەی ئەو بۆچوونە (شیعری دووەم) دەڵێت سەربەخۆیی پێویستی بە خەبات تەنانەت تا ئاست وێرانی نیشتمان و کوژرانی سەدان هەزار کەس و گوللەی تۆپ و بەحری خوێن و ئاوارەیی و بێ سەروسامانی و پێویستی بە پەلاماردانی دوژمن و پەرژین درووستکردن بە لاشەی دوژمنە؛ دەنا سەربەخۆیی سەر ناگرێ و ئەو نەمامە بە گیانفیدایی و خوێن بەر ئەگرێ نەک بە دەڵاڵی و پاڕانەوە و یارمەتی بێگانە. وتم بۆ من سەرنجڕاکێشە، چونکە  ئێستاکەش ئەو باسە وەک مشتومڕێکی سیاسی هەر هەیە.

***

کوردە لەمەو لا هۆشێ بێنە سەر

لادە لە بەزمی بێهوودە و سەمەر

تا ئێستە ئاخر بە جەنگ و بە شەڕ

چی کەوتە دەستت بە غەیری زەرەر؟

ئەم ڕۆژە ڕۆژی ئەقڵ و زمانە

نەک ڕۆژی شەڕی تیر و کەوانە

ئەگەر تۆ هیوات بە بەگ و خانە

تۆ ماڵوێران و ئەو سەرگەردانە

ئەگەر ئەترسی لە تورک و عەجەم

لەجیاتی تفەنگ بە نووکی قەڵەم

هاوار کە بۆخۆت دانیشە بێ خەم

ئاواتی دڵتی بۆ بێنە بەرهەم

ئەوانیش وەک تۆ دەستندەخوارن

لەئاستی خەڵکی کز و هەژارن

بێ دەست و بێ پێ هەروەکوو مارن

یەک لە لەندەنی ئاغای هەزارن

ئاغای ئەم دنیایە سیانە یا دوو

ئاغایی لە دەس باقی تر دەرچوو

وەک یەکی لێ دێت هەموو زووبەزوو

بێهودە ئیتر خۆت نەدەی بە شوو

گەر لە هۆزەکەت پیاوی ژیرت بێ

ڕەنگە ئارەزووی دڵ دەسگیرت بێ

قەڵەم، تفەنگ و تۆپ و تیرت بێ

هەر قەڵەم ئاغا و شێخ و میرت بێ

بانەمان وێران، مەریوان بێ نان

هەورامان نیوەی شێت و سەرگەردان

خانی پوڵپەرست بۆ خۆشی ژیان

هێنایە بەرهەم دەردی بێ دەرمان

کوردە بە زاتی خوای تاک و تەنیا

ناگەیتە هەوار بە هەرا و هوریا

بزن بەخێو کەی لە دەشت و سەحرا

چاکترە لە شەڕ بۆ دین و دنیا

خان کە وا هەوڵی ناخۆشی ئەکا

بۆ مەعاشەکەی تێکۆشی ئەکا

بە ناوی قەومی سڕپۆشی ئەکا

پارەیە شێت و بێهۆشی ئەکا

ئەی بۆ لە پاشا کە خۆی ئەنوێنێ

دێ ئەسووتێنێ گا ئەفڕێنێ

تۆوی بەدبەختیت بۆ دائەچێنێ

ڕۆحت بەجارێ لە ڕەگ دەردێنێ

موفتی پێنجوێنی ۱۹٤۱

****

من نەکوژرێم، تۆ نەکوژرێی، نیشتمان وێران نەبێ

سەد ھەزار ئینسان بە جارێ مەحو و سەر گەردان نەبێ

شاخ و کێو و دەشت و دەر وەک بەحری خوێن ئەفشان نەبێ

قەومی کورد گشتی بە جارێ بێ سەر و سامان نەبێ

سەربەخۆیی میللەتی کورد وا نەبێ سەر ناگرێ

ئەم نەمامە گەر بە خوێن ئاوی نەدەی بەر ناگرێ

قونبولەی زەڕڕە نەیە شاری بە جارێ ون نەکا

گوللە تۆپ ناڵەی نەیە شاخ و کەنەک کون کون نەکا

بومبە وەک باران نەبارێ فەرقی پیاو و ژن نەکا

لاوی لاوچاک ھەر وەکوو شێر حەملە سەر دوژمن نەکا

سەربەخۆیی وا دروست ئەکرێ. دەڵاڵی بۆ چییە؟

یارمەتی دان و پیلانی مارشاڵی بۆ چییە؟

لاوی کورد گەورە و بچووک بۆ سەربەخۆیی شین ئەکا

ڕۆژی فرسەت جان فیدایی بۆ ژیان و ژین ئەکا

خوێنی دوژمن ھێند ئەڕێژێ عالەمێ ڕەنگین ئەکا

نیشتمانی خۆی بە لاشەی دوژمنی پەرژین ئەکا

سەرپەرشتی قەوم و گەل ئەدرێتەوە دەس زانایەوە

ھێزی دوژمن دەفزەنێ ناخاتەوە ناو کایەوە

ئەم مناڵە بۆ چی چوو بۆ لەندەن و واشنگتۆن

ئیشەکەی چی بوو بە بێڤن؟ چی ئەڵێ لای ئاچیسۆن؟ (١)

خۆی و باوکی زۆر دەمێکە بەم ھیوایە دەسخەڕۆن

بێنەوە سەر قەومەکە دووبارە خوێناوی بخۆن

بابە ئیتر ناکەوێتە شوێن دەفە و دەروێشەوە

خائینی میللەت ئەبێ بمرێ بە ئیش و نیشەوە

بابە، ۱۹٥۰

…………..

(١) بابە عەلی کوڕی شێخ مەحموود لە ١٩٤٩دا چووبوو بۆ هەڵەبجە و بناری هەورامان بۆ لای ئەو دۆستانی کە لە ناو بەگزادەی هەورامانا هەیەتی و لە ئاخریدا چوو بۆ بەغدا و لە بەغداوە کوتوپڕ بە فڕۆکە چوو بۆ ئەمریکا هەتا نیهایەتی ١٩٥٠ لە ئەمریکا مایەوە. لە ئەمریکاوە چوو بۆ لەندەن هەتا ٢٠ی شوباتی ١٩٥٠ لە لەندەن مایەوەوە لە ٢١ی شوباتی ١٩٥٠دا گەڕایەوە بەغدا. ئەم سەفەری کوتوپڕەی لە لایەن مونەوەرانی وەها لێکدرایەوە کە بابە عەلی مەزابیتێکی زۆری بردووە شوێن کڵاوی بابردوو کەوتووە. ئەم هۆنراوە لە سەر ئەو سەفەرەی کوتوپڕی بابە عەلی بێژراوە. بڕوانە ئەم سەرچاوە (https://books.vejin.net/ck/text/5856?h=%D9%88%DB%8E%D8%B1%D8%A7%D9%86%20%D9%86%DB%95%D8%A8%DB%8E).