پیامدهای نامطلوب سیستم های دفاع ضد موشکی برای کُردها

طی هفته‌های اخیر رهبران ترکیه به بهانه‌ی مقابله با هرگونه حمله‌ی موشکی تصادفی یا عمدی از جانب سوریه از ایالات متحده آمریکا و سازمان نظامی ناتو در خواست کردند که سیستم دفاع ضد موشکی موسوم به پاتریوت را در مناطق مرزی خود با سوریه مستقر نمایند. این دعوت بلافاصله مورد قبول واشنگتن و کشورهای عضو ناتو قرار گرفت. در حال حاضر نیز استقرار این سپر ضد موشکی مراحل نهایی عملیاتی شدن را پشت سر می‌گذارد.

در این میان کشورهای مختلفی به این تصمیم ترکیه و گسترش سامانه‌های ناتو به منطقه خاورمیانه اعتراض نمودند. در سطح جهانی روسیه شدیداً به این تصمیم حمله کرد و گفته می‌شود که احتمال دارد موشک‌های موسوم به اسکندرون را نیز جهت شکستن این حفاظ دفاعی در اختیار دمشق قرار دهد.

چین نیز همواره نسبت به گسترش این سامانه ناخرسندی خود را ابراز نموده است. در سطح منطقه‌ای نیز جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت بزرگ منطقه‌ای که موفقیت زیادی نیز در زمینه دفاعی و موشکی کسب نموده است، شدیدترین واکنش‌ها را نشان داده است. این کشورها، استقرار این سامانه‌های ضد موشکی را اقدامی تهاجمی از سوی آمریکا و ناتو و به طور مستقیم و غیر مستقیم آن را ناقض امنیت ملی خود دانسته‌اند.

اما آنچه که مورد تأکید این نوشتار کوتاه است این است که با وجود آنکه اطلاعات منتشر شده نشان می‌دهد که غالب اجزای کاربردی این سامانه‌ها در مناطق کُردنشین یا نزدیک‌ترین محل به شهرهایی که شهروندان کُرد در آن زندگی می‌کنند، مستقر می‌شود، اما تاکنون هیچ گزارش یا تحلیلی در مورد پیامدهای این سامانه‌ها بر کُردها انجام نگرفته است. به نظر می‌رسد که دلیل اصلی این امر آن است که کُردها خود را فاقد توان نظامی هوایی و موشکی می‌دانند و از این رو احساس می‌کنند که این سیستم‌ها هیچ گونه تأثیری بر آنها ندارند. این امر در رویکرد استراتژیک و نظامی توجیه مناسبی است، چرا که هدف اولیه ایجاد سپرهای ضد موشکی عقیم و خنثی ساختن توان موشکی کشورهای متخاصم و یا از میان بردن توان بازدارندگی رقبا است و کُردها فاقد چنین توانی هستند. اما این تمام ماجرا نیست. پیامدهای سامانه‌های ضد موشکی در زمینه‌های تکنولوژیکی، زیست محیطی و ایمنی بر شهروندان کُرد قابلیت بحث دارد و کُردها یا باید چاره‌ای بیندیشند یا حداقل در فکر اخذ امتیازاتی باشند. نباید فراموش کرد که ادعای ترکیه و ناتو در مورد موقت بودن استقرار این سامانه‌ها نمی تواند صادقانه باشد و بخش‌هایی از سیستم ضد موشکی به طور همیشگی در ترکیه مستقر و ماندگار خواهد شد.

در واقع، استقرار برخی از اجزای سیستم دفاع ضد موشکی ایالات متحده آمریکا و ناتو در ترکیه محدود به سامانه‌ی جدید پاتریوت در مرزهای این کشور با سوریه نبوده بلکه چنین طرحی از مدت‌ها پیش و به خصوص از سال٢٠٠٩ میلادی مطرح بوده است. در واقع همان‌گونه که اباما در رقابت‌های انتخاباتی خود با سناتور مک کین در دور اول ریاست جمهوری وعده داده بود، همزمان با ورود به کاخ سفید طرح استقرار سپر دفاع ضد موشکی ایالات متحده آمریکا در اروپای شرقی را به حالت تعلیق در آورد. بر اساس برنامه‌ی نئومحافظه‌کاران تندرو در دوره‌ی‌ریاست جمهوری جورج بوش، قرار بود رادارهای اطلاعاتی در جمهوری چک و ده موشک رهگیر در لهستان به کار گرفته شوند. هدف این برنامه که سه میلیارد دلار سرمایه برای آن در نظر گرفته شده و قرار بود تا سال ٢٠١٣ به مرحله عملیاتی برسد این بود که هر موشک متهاجمی را که ایالات متحده آمریکا یا یکی از کشورهای اروپایی عضو ناتو را هدف قرار دهد، در یکی از مراحل پرتاب اولیه، مرحله میانی یا مرحله هدف\”پایانی\” مورد اصابت قرار داده و در هوا متلاشی نماید. اما چنان‌که گفته شد اجرایی شدن این طرح از سوی اباما متوقف شد. به طور خلاصه می‌توان اعتراضات بی‌سابقه روسیه به دلیل نگرانی رهبران این کشور از زوال بازدارندگی هسته‌ای مبتنی بر تخریب متقابل، همگام شدن روسیه با اعمال تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران و نیز عدم واگذاری موشک‌های اس ٣٠٠ به تهران، آغاز بحران اقتصادی ایالات متحده و غرب و در نهایت امید اباما به انعقاد معاهده‌‌ی کاهش تسلیحات استراتژیک با مدودف را از جمله عوامل تأثیر گذار بر تصمیم اباما جهت معلق نمودن این برنامه در شرق اروپا دانست.

اما کنار نهادن این طرح به معنای پایان تلاش‌های آمریکا جهت برپایی سامانه‌های موشکی در سطح جهان نبود. جمهوری‌خواهان در داخل ایالات متحده به تصمیم اباما در لغو برنامه‌ی پیشین حمله کرده و آن را خیانتی به لهستان و چک به عنوان متحدین نوین و کوتاه آمدن در مقابل تهدیدات روسیه می‌دانستند. از سوی دیگر وزارت دفاع این کشور تهدید موشکی کشورهایی مانند جمهوری اسلامی ایران و کره شمالی را برجسته نمود. اباما تحت این فشارها سعی‌کرد که برنامه نوینی ارائه دهد. از این رو تیم امنیتی وی با این استدلال که باید سامانه‌ها منطبق با تهدید وجودی باشند برای مناطق مختلف و متناسب با تهدیدات هر منطقه برنامه‌هایی پیشنهاد دادند.علی‌رغم آنکه در برنامه‌ی جدید دفاع موشکی اباما، سیستم‌های مستقر بر ناوهای دریایی بیش از دفاع در مناطق خشک سرزمینی مورد توجه بودند، اما کشورهایی مانند آذربایجان، رمانی و ترکیه نیز به عنوان گزینه‌های محتمل میزبان بخشی از این سامانه‌ها مطرح شدند. در نهایت کارشناسان نظامی توجه بیشتری به ترکیه به عنوان یکی از اعضای سازمان نظامی ناتو نشان دادند و چنان‌که گفته شد آنکارا از اواخر سال ٢٠٠٩ با پیشنهاد و فشار متعاقب این سازمان برای میزبانی استقرار بخشی از سامانه‌های ضد موشکی مواجه شد. اگر چه ترکیه در آغاز به دلیل نام بردن از ایران به مثابه‌ی هدف این سامانه سعی کرد نارضایتی خود را از این تصمیم ناتو نشان دهد اما در نهایت در اجلاس سران ناتو در لیسبون در سال ٢٠١٠ کلیات آن مورد بررسی قرار گرفته و در سال ٢٠١١ این طرح به تصویب رسیده و غرب توانست همکاری ترکیه را جلب نماید.

در ارتباط با موضوع ما اگرچه نه در آن زمان و نه در مورد سیستم جدید پاتریوت گزارش رسمی‌ای درباره‌ی اجزا و یا اماکن استقرار سیستم‌ها منتشر نشده است، اما اطلاعات منتشر شده نشان می‌دهد که رادارها و موشک‌های رهگیر در داخل مرزهای کُردستان و یا نزدیکترین محل به مناطقی مستقر می‌شوند که شهروندان کُرد در آنجا زندگی می‌کنند. کارشناسان شهرهای آمد\”دیاربکر\” یا یکی از روستاهای نزدیک آن با نام پرینچلیک، استان مالاتیا، باتمان، اورفا، آدانا، اسکندرون و مرسین را مکان‌های محتمل استقرار اجزای این سامانه‌ها می‌دانند. بر اساس بخشی از اطلاعات به دست آمده، دو عدد باتری موشک شش یا هشت قطبی در آمد \”دیار بکر\” استقرار خواهند یافت. از نظر نظامیان این پایگاه هوایی نزدیکترین پایگاه مؤثر به سوریه است. همچنین گفته می‌شود ترکیه به هیئت کارشناسان ناتو گفته است حداقل دو موشک در استان‌های مرزی نزدیک به سوریه از قبیل شانلی اورفا، غازی آنتپ و حاتای مستقر شود و کارشناسان ناتو از اصرار ترکیه برای استقرار موشک‌ها در این استان‌های مرزی خبر داده‌اند.اکنون باید بررسی کرد که استقرار این سامانه‌ها چگونه می‌تواند حیات کُدها را تحت تاثیر قرار دهد.

از بعد عملکرد تکنولوژیکی، سیستم‌های پاتریوت و نیز سامانه‌هایی که در آینده در ترکیه و نزدیک به شهرهای کُردنشین مستقر خواهند شد، شامل سه قسمت خواهد بود: الف ـ رادارهای هشدار دهنده، ب ـ رادار تشخيص دهنده ادوات سوار شده بر موشک و ج ـ موشک هاي رهگير. نحوه کارکرد سيستم دفاعي اين‌گونه خواهد بود که در صورت پرتاب موشکي فرضي از سوي کشور مهاجم، اطلاعات از طریق حس‌گرهای رادارهاي اخطار دهنده به رادار تشخیص دهنده‌ی ادوات که احتمالاً از نوع ایکس– باند است، فرستاده خواهد شد و اين رادار با شناسايي کلاهک سوار شده بر موشک و مسير حرکت آن، موقعيت موشک‌هاي رهگير را براي نابود کردن موشک بالستيک در یکی از مراحل پرتاب، تنظيم خواهد کرد. بنابراین، این سامانه‌ها مشتمل بر انواع ماهواره‌هاي نظامي شناسايي و مراقبت، رادارهاي ثابت، شبکه‌هاي ارتباطي و بازدارنده‌ها و راکت‌هاي پشتيباني کننده مي‌باشد. با این کارکرد گفته شده، واضح است که رادارهاي پيش بيني شده نيز که براي گردآوري اطلاعات و دادن هشدار نسبت به موشک‌هاي پرتاب شده دشمن طراحي شده‌اند هميشه و به طور پيوسته در حال مراقبت هستند. مسلماً پرتوهايي که از اين رادارها خارج مي‌شود به اندازه‌اي قوی خواهند بود که زندگي افرادي را که در نزديکي محل استقرار اين ايستگاه‌ها زندگي مي کنند به مخاطره خواهد انداخت و این چالشی برای ایمنی شهروندان کُرد است.

بخشی از اعتراضاتی که در دهه ١٩٦٠ و ١٩٧٠ به سیستم‌های \”نایک – ایکس\” و \”نایک – زئوس\” در ایالات متحده وارد شد به دلیل این نوع پیامدها بود که در نهایت استقرار آنها در خاک آمریکا متوقف شد. در سال ٢٠٠٧ نیز برخی از اعتراضاتی که از جانب شهروندان جمهوری چک انجام گرفت، به دلیل آگاهی از این کارکرد منفی سیستم های ضد موشکی بود. دلیلی قانع کننده‌ای وجود ندارد که در حال حاضر این مشکل حل شده باشد.

علاوه بر این می‌توانیم از بُعد عملیاتی نیز تهدیداتی را پیش بینی نماییم. آشکار است که سیستم کنونی پاتریوت به بهانه‌ی منهدم نمودن موشک‌های پرتابی از جانب سوریه در مرزهای ترکیه مستقر خواهد شد. حال بر پایه‌ی همین استدلال فرض کنیم که نگرانی کنونی ترکیه و ناتو به واقعیت پیوسته و سوریه یک حمله موشکی به ترکیه انجام دهد. در این حالت احتمال کمی وجود دارد که این موشک از انواع موشک‌های کوتاه برد متعارف باشد چرا که نقطه استراتژیکی در نزدیکی مرزهای سوریه و یا مناطق کُردنشین وجود ندارد که سوریه با چنین موشک‌هایی قصد وارد آوردن خسارت به آن را داشته باشد. بنابراین حالت دیگری متصور است و آن‌طور که خود ترکیه و ناتو اعلام کرده‌اند ممکن است سوریه از موشک‌های میانبرد یا دوربرد استفاده کند که مواد کشتار جمعی و یا شیمیایی را حمل نماید و نقطه‌ای فراتر از مناطق کُردنشین را انتخاب کند. در این حالت حتی اگر موشک‌های ضد موشک پاتریوت بتوانند موشک مهاجم را نابود نمایند، با توجه به بُرد موشک‌های میانبرد که معمولا میان١٠٠٠ تا ٣٠٠٠ کیلومتر بُرد دارند، بیشترین خسارات متوجه کُردها در دو سوی مرز ترکیه و سوریه خواهد بود. این ادعا دلایلی دارد. اول اینکه از لحاظ عملی سیستم‌های ضد موشک تاکنون قادر نبوده‌اند که موشک مهاجم را در مرحله‌ی اولیه‌ی پرواز نابود کنند. از لحاظ نظری نیز ناتو و ترکیه تاکنون چنین ادعایی مطرح نکرده‌اند. اگر این امکان وجود می‌داشت موشک در مرحله اولیه و قبل از آنکه به آسمان شهرهای کُردنشین وارد شود نابود می‌شد. احتمال دوم این است که این موشک در نقطه‌ی پایانی و هدف منفجر شود. اما این اقدام هم یک ریسک است و نه ترکیه و نه ناتو سرمایه‌گذاری زیادی بر روی این مرحله انجام نخواهند داد هر چند که سازندگان موشک اعلام کرده اند که هدف‌گیری در مرحله نهایی و تحت هر شرایط جوی حتمی خواهد بود. احتمال سوم و واقعی‌تر این است که موشک پرتابی در مرحله میانی بیشترین احتمال نابودی را بیابد. در این صورت واضح است که اگر نقاط مرکزی ترکیه هدف موشک مهاجم باشد، مناطق کُردنشین سوریه و ترکیه تحت پوشش مرحله میانی این هدف خواهند بود.

حال با فرض متلاشی شدن موشک پرتابی در آسمان، بیشترین احتمال آن است که مواد منفجره و محتويات خطرناک ميكروبي، شيميايي و غيره در آسمان مناطق کُردنشین یا نزدیک آن پخش خواهد شد و پیامدهای آن متوجه ساکنان آن نواحی خواهد بود. باید توجه داشت که سوریه به راحتی خواهد توانست چنین موشک‌هایی را پرتاب کند و مسأله تنها به اراده‌ی سیاسی بستگی دارد.

سوريه زرادخانه‌ی بزرگ موشک هاي \”SCUD-C\” و\” SCUD-B\” و\” SS-21\” را در اختيار دارد. اين سيستم‌ها مي تواند به سوريه اين توان را بدهند که به طور مؤثر به سرزمين‌هاي بالقوه دشمن اين کشور، يعني اسرائيل، ترکيه و اردن حمله کند. گزارش وزارت دفاع آمريکا تحت عنوان\” توسعه تسليحاتي: تهديد و مقابله\” که در ژانويه ٢٠٠١ منتشر شده آورده است که سوريه بطور فزاينده‌اي به بازدارندگي استراتژيک با استفاده از موشک‌هاي بالستيک و توانايي‌هاي جنگ افزارهاي شيميايي، به عنوان تضمين کننده‌ی اصلي ادامه حيات اين رژيم، روي آورده است. سوريه موشک هاي \”فراگ ٧\”، \”اس اس ٢١ \” و موشک‌هاي \”اسکاد بي و سي\” در اختيار دارد. اين موشک‌ها به علت سبک بودن و دقت عمل بسيار پايين توانايي حمل نوعي گازهاي شيميايي را دارند که مي‌تواند مراکز مسکوني را آلوده نمايد. شایسته‌ی ذکر است که این پیامد نامطلوب برای کُردها تنها در حالتی رخ می‌دهد که موشک متخاصم حامل مواد کشتار جمعی باشد. در غیر این صورت اگر تنها موشک پرتابی مورد هدف قرار گیرد، ممکن است سرعت موشک ضد موشکی پاتریوت آنقدر زیاد باشد که آن را در هوا به پودر تبدیل کند و خسارات چندانی برای شهروندان نداشته باشد.

بنابراین، مشاهده می‌شود که استقرار این سیستم‌ها می‌تواند پیامدهای ناخواسته ای بر کُردها داشته باشد، هر چند که این مهم از دید کارشناسان در حاشیه قرار گرفته و از نظر کُردها مورد غفلت قرار گرفته است. باید گفت حتی اگر بحران سوریه بدون پرتاب هیچ موشکی به ترکیه خاتمه یابد. این بدان معنا نیست که کار سامانه‌های ضد موشکی در ترکیه و پیامدهای نامطلوب آن برای کُردها خاتمه خواهد یافت. چنان‌که گفته شد استقرار این سامانه‌ها یک گزینه‌ی راهبردی، با اهدافی استراتژیک و بسیار پیشتر از بحران سوریه و در اواخر سال ٢٠٠٩ پیشنهاد شده بود. ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی معتقدند که ممکن است تا سال ٢٠٢٠ با تهدید موشک‌های دوربُرد و احتمالاً حامل کلاهک‌های هسته‌ای مواجه شوند. عملی شدن چنین تهدیدی و انفجار موشک‌هاي هسته‌ای حتي در فضاي ماوراء جو نگران کننده خواهد بود.

در نهایت توجه داشته باشید که در اینجا صرفاً آن پیامدهای نامطلوبی مورد بحث قرار گرفت که مستقیماً منتج از کارکرد تکنولوژیکی سامانه‌ها است. می‌توان ابعاد سیاسی و به ویژه تأثیر حضور نیروهای ناتو به همراه تجهیزات ماهواره‌ای و ابزارهای جمع آوری اطلاعات در مرزهای سوریه و ترکیه را بر فعالیت برخی احزاب کُرد مانند \”پ.ک.ک \” در نوشتاری دیگر به ارزیابی نشست.