پایان جنگ جهانی اول: واقعیات جهان و رویاهای دولت- ایل قاجار

در سال ۱۹۱۴ آرشیدوک فرانتس فردیناند، ولیعهد امپراتوری اتریش- مجارستان توسط ملی گراهای صرب در سارایو کشتە شد. صربستان درخواست اتریش-مجارستان برای ایجاد گروە تحقیق با حضور نمایندگان خارجی را رد کرد. امپراتوری اتریش-مجارستان بە صربستان حملە کرد. روسیە مبادرت بە بسیج نیرو در حمایت از صربها ورزید. امپراتوری آلمان بە عنوان متحد اتریش-مجارستان بە روسیە اعلان جنگ داد و بە متحد آن یعنی فرانسە از طریق خاک بلژیک حملە کرد. انگلیس با استناد بە معاهدە لندن کە بی طرفی بلژیک را تضمین کردە بود بە آلمان اعلان جنگ داد و بدینگونە جنگ جهانی اول آغاز شد. البتە پیش از آن رقابتها در بالکان، اختلافات فرانسە- آلمان، رقابت بر سر مستعمرەها، مسابقە تسلیحاتی، گسترش ملی گرایی و در مواردی شونیسم در اروپا زمینەهای جنگ را مهیا کردە بودند.

در این جنگ متفقین (فرانسە، انگلیس، روسیە تا اکتبر ۱۹۱۷، آمریکا از سال ۱۹۱۷، ژاپن، ایتالیا و هم پیمانان کوچکتر) علیە متحدین ( امپراتوریهای آلمان، اتریش- مجارستان، عثمانی و پادشاهی بلغارستان) جنگیدند. این جنگ چە از لحاظ گسترە کە بیشتر مناطق جهان را در برگرفت و چە از جنبە تلفات ( حدود  ۱۳ ملیون کشتە و دو برابر آن زخمی و مفقودالاثر) و چە از نظر کاربرد تسلیحات مرگبار (شیمیایی) تا آن زمان بی سابقە بود.

دولت- ایل قاجار [ ایل مسلط در سرزمینی کە بعدتر ایران نامیدە شدە] کە عملا تمایل بە آلمان داشت، متظاهرانە اعلام بی طرفی نمود. این اعلان مانع از ورود نیروهای انگلیس، روسیە و عثمانی و تاخت و تاز آنها در قلمرو ایلیاتی نشد. حضور این نیروها پیامدهای بسیار ناگواری برای مردم داشت. از جملە بە دلیل فروش غلات بە ارتشهای بیگانە قحطی بزرگی طی سالهای ۱۹۱۷ تا ۱۹۱۹ روی داد. احتکار غلات از سوی مالکان و مصادرە چارپایان از سوی نیروهای خارجی بە منظور انتقال تدارکات و بحران در حمل و نقل وضعیت را غامض تر ساخت. این همزمان بود با شیوع آنفولانزای جهانی، وبا و دورەای از خشکسالی. گفتە می شود حدود ۲ میلیون نفر ( ۲۰٪) از مردم بە کام مرگ رفتند. علوفەخواری و مردەخواری از پدیدەهای حزن انگیزی است کە مورخان بدان اشارە کردەاند. ایران بی طرف شاید بیش از کشورهایی کە مستقیما در جنگ بودند تلفات داد. ملت کورد نیز از سویی با کشتار سپاهیان روس و عثمانی مواجە بودند و از سوی دیگر با قحطی فراگیر.

جنگ در نوامبر  ۱۹۱٨ با پیروزی متفقین پایان یافت. بلافاصلە تلاشها برای واقعیت بخشیدن بە جهان مطلوب فاتحان و استقرار نظم نوین و تصمیم گیری در رابطە با چگونگی فروپاشاندن امپراتوریهای آلمان، اتریش- مجارستان و عثمانی آغاز شد. مهم تر از همە مجموعە کنفرانسهایی بودند موسوم بە صلح پاریس (۱۹۱۹) کە از جملە منجر بە امضای بزرگترین پیمان بعد از جنگ جهانی اول ( پیمان ورسای) شدند. در حالی کە نمایندگانی از ۳۲ کشور برای حضور در جلسە صلح دعوت شدند از نمایندگان دولت- ایل قاجار دعوت نشد. این در حالی بود کە آنها رسما درخواست مشارکت را بە دبیرخانە کنفرانس ارائە دادە و بە نوعی اشتیاق خود را بە همبازی شدن با بزرگان، مشارکت در استقرار نظم جهان، دریافت خسارات و بازپسگیری زمینهایی ادعایی ارائە دادە بودند. سران کنفرانس بە درخواست دولت-ایل قاجار اهمیتی ندادە و نقطەنظرات ایل مزبور را در رابطە با استقرار نظم و نظام پس از جنگ وقعی ننهادند.

البتە موضع سران کنفرانس مانع از آن نشد هیاتی بە نمایندگی از ایل قاجار بدون دعوتنامە راهی پاریس شوند. اما بە این هیات نیز اجازە حضور و سخنرانی دادە نشد. همە آنچە در رابطە با حضور آنان در کنفرانس بافتە شدە جعل و تزویر است. در رابطە با نپذیرفتن نمایندگان ایل قاجار اشعاری نیز در دست اند:

شنیدەام اروپاییان بە مجلس صلح

ندادەاند رضایت بە میهمانی ما

چهار قرن بر این قوم میزبان بودیم

چهار روز نکردند میزبانی ما

(مضحک اما رویاهایی بودند کە ایل قاجار بە عنوان درخواست برای ارائە در کنفرانس مهیا نمودە و مورد تمسخر جهانیان قرار گرفتند؛ برای نمونە ذیل بازپسگیری زمینها چنین رویاهایی بافتە بودند؛استرداد:

– شهرهای ازدست‌رفته‌ی قفقاز

– تمام کوردستان عثمانی

-شهرهای مذهبی عراق

-تمام ترکستان روسیه

و مقداری خاک اضافه!

این در حالی بود کە در قلمرو دولت- ایل قاجار بە دلیل بحران مالی، انگلیس حقوق کارکنان را می پرداخت و حتی هیئت اعزامی بە فرانسە بە اعتراف محمد علی فروغی از پرداخت هزینە مهمانخانە و غذا و هزینە بازگشت احتمالی بە تهران ناتوان بودند. نکتە دیگر آنکە رییس هیئت اعزامی بە پاریس در حین ماموریت عزل گردید؛ پیشینەای از اقدام احمدی نژاد در عزل وزیر خارجە در حین ماموریت. از این لحاظ شاید پر بیراه نگفتەاند کە هنر نزد ایرانیان است و بس!