هەرێمی کوردستان و خۆیارمەتی

ئانارشی، یەکێکە لە تایبەتەمەندییەکانی سیستەمی نێودەوڵەتی و مانایئەوەیە کە، دەسەڵاتێک لەسەرەوەی دەوڵەتەکان بوونی نییە کە بتوانێت ئاسایشی هەمووان دابین و دەستەبەر بکات.

بە واتایەکی دیکە، سیستەمی نیودەوڵەتی پلە و پاییەیی نییە و هەموو دەوڵەتەکان لانیکەم لە ڕووی یاساییەوە، پێکەوە بەرامبەر و هاوسەنگن. ئەم تایبەتەمەندییە، پێچەوانەی سیستەمی ناوخۆیی وڵاتانە، گریمانە ئەوەیە، لە ئاستی ناوخۆییدا حکومەت یان دەسەڵاتێکی زاڵ، لەسەرەوە، ئاسایشی هەموو شارۆمەندان و گرووپ و ڕێکخراوەکان دابین دەکات.

لە سیستەمی نێودەوڵەتی ئانارشیکدا(Anarchic)، هەموو ئەکتەرەکان هەوڵ دەدەن لە ڕێگای داڕشتن و جێبەجێکردنی ستراتێژییەکی تایبەتەوە، مانەوە (Survival) و ئاسایشی نەتەوەیی خۆیان، لە هەمبەر هەڕەشە دەرەکییەکاندا دابین و دەستەبەر بکەن.

بۆ ئەم مەبەستە، ئەکتەرەکان بە تایبەت، هەوڵ دەدەن هاوسەنگی هێز (Power balance) لە بەرامبەر لایەنەکانی دیکەدا پێک بێنن. هاوسەنگی هێز، دەکرێت بە دوو شێواز پێک بێت:

یەکەم، هاوسەنگی دەرەکی هێز، کە لە ڕێگای هاوکاری و هاوپەیمانی و پێکهێنانی بەرەی هاوبەش لەگەڵ یەک یان چەند لایەنێکدا دروست دەبێت.

دووەم، هاوسەنگی ناوخۆیی هێز، کە بە گەڕانەوە بۆ ناوخۆ و، کەڵگوەرگرتن لە سەرچاوە و  دەرفەت و توانا ناوخۆییەکانی وڵات، پێک دێت.

هاوسەنگی ناوخۆیی هێز، لەبەر ئەوەی کە ڕووی لە دەرفەت و تواناکانی خودی ئەکەتەرەکانە، زۆر جار بە ستراتیژی یان سیاسەتی خۆیارمەتی (Self-helping) ناوی لێ دەبرێت.

خۆیارمەتی، یەکێکە لە باوترین و گرنگترین سیاسەتەکان، بۆ بەرفراوانکردنی هێز، بە ڕادەیەک لە نێو ئەکتەرە سیاسییەکاندا گرنگی پێ دەدرێت، کە وەک یەکێک لە تایبەتەمەندییەکانی سیستەمی ئانارشیکی نێودەوڵەتیی، پێناسە دەکرێت.

لە درێژەدا هەوڵ دەدەم بە شێوەیەکی وردتر، سیاسەتی خۆیارمەتی (یان سێڵف-هێڵپینگ) پێناسە بکەم.

خۆیارمەتی

لە پێناسەیەکی کورت و گشتیدا، خۆیارمەتی مانای ئەوەیە کە ئێمە ناتوانین چاوەڕوانی ئەوە بین کە “ئەوانیتر” (Others)، کەڵکەڵە و ئامانجەکانی ئێمە لەبەرچاو بگرن و لە ئێمە و بەرژەوەندییەکانمان تێبگەن.

لە بنەڕەتدا، هەوڵ و تێکۆشانی هەر ئەکتەرێکی سیاسی بۆ ئەوەیە، کە خۆی بەهێز بکات و بەرژەوەندی و ئاسایشی خۆی دابین و دەستەبەر بکات. ئەوان بۆ بەرفراوانکردنی هێز و دابینکردنی ئاسایشی خۆیان، ڕوو دەکەنە دەرفەت و تواناکانی خۆیان و، لە بیری پاراستنی ئاسایشی خۆیاندا دەبن. لەو پێناوەدا هیچ گرنگییەک بە بەرژەوەندییەکانی ئێمە نادەن، ئەوان هەموویان بەوجۆرە بیر دەکەنەوە و، سیاسەت دەکەن و هەر بۆیە بیر کردنەوە و سیاسەتی ئێمەش، دەبێت وا بێت، ئەمە پێناسەیەکی کورت و ڕوونە لە خۆیارمەتی.

لە سیستەمی سیاسی نێونەتەوەییدا، هیچ دەوڵەت، ناوەند، ڕێکخراوە، دادگا یان دەسەڵاتێکی زاڵ، لە سەرەوە نییە کە ئاسایشی ئەکتەرەکان گەرەنتی بکات و بە ناچار هەموو لایەنەکان بۆ دابین کردنی ئاسایش، ڕوو دەکەنە هێز و توانای خۆیان.

شانۆی سیاسەتی نێونەتەوەیی، شانۆی خۆیارمەتییە. ئەمە وێنەیەکی ڕاستەقینە لە سیاسەتەی نێونەتەوەییە و ئاشکرایە کە هیچ لایەنێک بەر بە هێرش و دەستێوەردانی لایەنەکانی دیکە ناگرێت،(وەک نمونە، هێرشیتورکیا بۆ عەفرین).

ئاسایشی نەتەوەیی، تەنیا لە ڕێگای گەڕانەوە بۆ ناوخۆ و سیاسەتی خۆیارمەتی، دابین دەکرێت. لە ئاوا سیستەمێکدا، ئەکتەرەکان بەردەوام نیگەرانی دەستێوەردان و هێرشی لایەنەکانی دیکەن. لە ڕاستیدا، هیچ ڕێگایەکی باشتر لە خۆیارمەتی، بوونی نییە و، ئەم دۆخە تا کاتێک کە پێکهاتەی نێونەتەوەیی گۆڕانکاری بەسەردا نەیەت، هەر بەردەوام دەبێت.

تەنانەت هاوپەیمانییەکان و بەرەکان (کە خۆیان جۆرێکی جیاوازی ستراتیژی مانەوە و دابینکردنی ئاسایشی نەتەوەیین)، دیاردەگەلێکی ساتی و کاتین و تەنیا خۆیارمەتییە کە هەتاهەتاییە.

لە ئاوا جیهانێکدا، ئەکتەرەکان باش دەزانن، کە ژیان و مانەوەیان، بەستراوەتەوە بە سەرکەوتنیان لە ململانێی هێزدا و هەر بۆیە هەموویان بە پێی بنەمای خۆیارمەتی و بەرژەوەندی خۆیان، سیاسەت دەکەن و هەرگیز بەرژەوەندی خۆیان، گرێ نادەن بە بەرژەوەندی لایەنەکانی دیکەوە.

لە ئاوا جیهانێکدا، کە خۆیارمەتی تایبەتەمەندیی سەرەکییە، هەر ئەکتەرێکی سیاسی دەبێت “خۆخواز” بێت.

خۆیارمەتی، جەخت لەسەر تەیار کردن و کەڵکوەرگرتن لە توانا ناوخۆییەکان و، بە تایبەت ئامادە کردنی هێزی مرۆیی و کەڵەکە کردنی چەک و چۆڵ و …هتد، دەکاتەوە.

هەموو ئەکتەرەکان، گرنگی بەو سیاسەتە دەدەن و بە کردەوە سەلماندوویانە، کە ئایدیای خۆیارمەتی، بە ئایدیایەکی شیاوی پەسەند و وڵامێکی سروشتی و گونجاو، بۆ تەگەرەی ئەمنییەتی (Security dilemma) دەزانن.

کەوابوو، هەرێمی کوردستانیش، وەک ئەکتەرێکی شێوەدەوڵەتی، (یان نیوەدەوڵەتی)کە کەڵکەڵەی ئاسایشی نەتەوەیی خۆی هەیە، دەبێت گرنگی بداتە ستراتیژی خۆیارمەتی و بەستێنەکانی جێبەجێکردنی ئامادە بکات.

هەرێمی کوردستان و خۆیارمەتی

هەرێمی کوردستان، دەبێت وەک پێویستییەک بۆ ماناوە و دابینکردنی ئاسایشی نەتەوەیی، سیاسەتی خۆیارمەتی لەبەرچاو بگرێت. هەڵبەت لەوانەیە ئەو پێشنیارە، لە دوو ڕوانگەوە جێگای مشتومڕ و باس هەڵگر بێت.

یەکەم، لەوانەیە کەسانێک بڵێن، کە هەرێمی کوردستان بە ڕادەی پێویست، سەرچاوە و توانای ناوخۆیی بە دەستەوە نییە، کە سیاسەتی خۆیارمەتی جێبەجێ بکات، بەڵام بە بڕوای من، ئەو بەڵگەهێنانەوەیە، ناتوانێت دروست بێت.

هەرێمی کوردستان لە بەراورد لەگەڵ زۆرێک لە ئەکتەرە سیاسییەکاندا، کە هەوڵی جێبەجێکردنی سیاسەتی خۆیارمەتی دەدەن، سەرچاوەی هێزخۆڵقێنەری زیاتری بەدەستەوەیە.

بۆ خۆیارمەتی، پێویست نییە هەموو جۆرێ سەرچاوە یان باشترینیانت لە بەردەست بێت، بەڵکو دەبێت لەو سەرچاوەگەلە کە لە بەردەستن، باشترین کەڵک وەر بگریت. هەروەها سنوورداربوونی تواناکان و، هەبوونی کێشە و گرفت، دەبێت پاڵنەری خۆڵقاندنی دەرفەت و، بەرفراوانکردنی هێز بن، نەک ئەوەی ببنە بیانو و دەستاوێزێک بۆ چاوپۆشین لە ستراتیژییەکی گرنگ.

دەبێت ئەوە لەبەر چاو بگرین، کە لە زۆر قۆناغدا، نەبوونی متمانە بە سەرچاوەی
ناوخۆیی و، لەبەرچاو نەگرتنی توانای خۆ، بووەتە هۆی شکستی نەتەوەی کورد.

دووەم، لەوانەیە بگۆدرێت، کە ستراتیژی خۆیارمەتی زیاتر لە نێودەوڵەتەکاندا مانای هەیە و کوردستان بە دەوڵەت ئەژمار نایەت. ئەم پڕوپاگەندەیە، دەتوانێت تا ڕادەیەک دروست بێت، لەبەر ئەوەی کە لە شانۆی نێونەتەوەییدا، دەوڵەتەکان ئەکتەری سەرەکین و خەڵکانێک کە خاوەن دەوڵەت نین، حسێبی ئەکتەری سیاسییان بۆ ناکرێت و لە بنەڕەتدا گرنگی ئەوتۆیان پێ نادرێت، بەڵام لە وەڵامی ئەوەیشدا، دەبێت لەپێشدا ئاماژە بەو خاڵە بکەم کە بە چاوپۆشین لە باسی تیۆریک دۆخی بەرچاوی نەتەوەی کورد لە هەرێمی کوردستان، ئەمڕۆکە بە شێوەیەکە، کە دەتوانین لە بواری کردەوەی سیاسییەوە، وەکو ئەکتەرێکی سیاسی چاوی لێ بکەین.

ئاشکرایە بە ئەکتەر زانینی هەرێمی کوردستان، بە مانای دەوڵەت بوونی نییە، بەڵکو بەئەکتەر پێناسەکردنی هەرێم، بە هۆی تێگەیشتن لەو ڕاستییەیە کە توانای سەربازی-سیاسی هەرێم، لەم قۆناغەدا بە ڕادەیەکە، کە سیاسەت و پلانە سیاسییەکانی، کاریگەری لەسەر ئەکتەرەکانی دیکە لە ئاستی ناوچەییدا، دادەنێت و بە پێچەوانەوە سیاستەکانی هەرێمیش، لە ژێر کاریگەری ئەکتەرەکانی دیکە دایە.

ئاشکرایە، ئەمڕۆکە بە هۆی ئاڵۆزی و گۆڕانکارییەکانی ناوچە لە چەند ساڵی ڕابردوودا و لاوازبوونی دەسەڵاتی ناوەندی، سیاسەت و کردەوەی هەرێم تا ڕادەیەک سەربەخۆترە و هەوڵی داوە لە قاڵبی ئەکتەرێکی سەربەخۆدا سیاسەت بکات. هەر بۆیە لێرەدا، وەکو ئەکتەری شێوەدەوڵەت، یان نیوە دەوڵەت ناوی لێ دەبەین.

کەوابوو هەرێمیش، وەکو ئەکتەرێکی نیوەدەوڵەتی، کە کردەوەی سیاسی، ئەمنییەتی و سەربازیی لە هەندێک بواردا، لە ژێر چاودێری دەوڵەتی ناوەندیدا نییە، بە ناچار دەبێت وەکو ئەکتەرەکانی دیکە، گرنگییەکی زۆر بداتە سیاسەتی خۆیارمەتی.

خۆیارمەتی دەتوانێت، بەستێنی بەرفراوانکردنی توانا و کەمکەرەوەی ئاستی لەرزۆکی و خەسارهەڵگری بێت.

ساڵانێکی دوور و درێژە کە زۆرینەی تاکەکانی کۆمەڵگەی کوردستان، باوەڕیان بەو مەتەڵۆکە هەیە کە، “کورد دۆستێکی نییە جگە لە چیاکان”، بەڵام بە داخەوە ئەو مەتەڵۆکە هەر وەکو هەستێک بۆ نیشاندانی تەنیایی و چەوساوەیی نەتەوەی کورد دووپات کراوەتەوە.

هیچ کاتێک لە ناوەڕۆکی سۆزداری و سۆزەکی ئەو مەتەڵۆکە تێ نەپڕیوین، ئێمە دەتوانین بە تێڕوانینێکی دیکە، ئەو مەتەڵۆکە وەکو ئاماژەیەک بۆ پێویستی خۆیارمەتی بیخوێنینەوە.

لە ڕاستیدا “کورد دۆستێکی نییە جگە لە چیاکان”، ئاماژە بەو ڕاستییەیە کە نەتەوەی کورد نائۆمێد لە دۆزینەوەی دۆست و هاوپەیمان و ماندوو لە پەیمانشکێنی لایەنەکانی تر بۆ دابینکردن و دەستەبەرکردنی ئەمنییەتی خۆی چارەیەکی نییە جگە لەوەی بگەڕێتەوە بۆ دەرفەت و تواناکانی بەردەستی خۆی.

لێرەدا، چیاکان، هێمای دەرفەت و توانای ناوخۆیین. بە واتایەک کورد دۆستێکی نییە جگە لە دەرفەت و تواناکانی (چیاکان) خۆی.

کەوابوو، ئەمڕۆکە بە هەبوونی دەسەڵاتێکی شێوەدەوڵەتی لە هەرێمی کوردستان ئیدی پشت گوێ خستنی سیاسەتی خۆیارمەتی ژیرانە نییە. شوێنکەوتنی درێژخایەن لە بنەڕەتدا ستراتیژییەکی وێرانکەرە و، چاوەڕوانی بۆ “یارمەتی ئەوانی تر”یش دەستکەوتێکی نەبووە و، نایبێت و ناتوانێت چارەسەری کێشەکانی پەیوەندیدار بە ئاسایشی نەتەوەییەوە بێت.

لە ڕاستیشدا، ئاوا ستراتیژیگەلێک لە سیاسەتدا، ڕۆڵێکی ئەوتۆ ناگێڕن. بە تایبەت ستراتیژی یارمەتی وەرگرتن لە ئەویتر، زۆر جار لە نێو هاوپەیمانەکاندا مانای هەیە، بەڵام بە دەگمەن هەلومەرجێک دێتە پێش، کە نەتەوەی کورد لەبەرامبەر ئەو هەڕەشانەی وا ڕووبەڕوویان دەبێتەوە، هاوپەیمانێک بدۆزێتەوە.

هۆکارەکەیشی ئەوەیە کە، ئەو هەڕەشانەی بۆ کورد دێنە ئاراوە، وا نییە کە حەتمەن بۆ لایەنەکانی تریش هەڕەشە بن و، هەر بۆیە ئەو ئەکتەرانە بە پێویستی نازانن خۆیان بخەنە پاڵ کورد.

مێژوو لێوانلێوە لە نمونەگەلی سەرکوت و تەفروتووناکردنی نەتەوەی کورد و، بێ لایەنی، سەیر کردن و کەمتەرخەمی لایەنەکانی دیکە.

نمونەگەلێک وەکو داعش کە ببنە هۆی سەرهەڵدانی هەڕەشەیەکی هاوبەش و، پێکهێنانی هاوپەیمانی لەگەڵ کورد، دەگمەنن. ئاشکرایە کە هاوپەیمانی ساڵانی ڕابردوو، بەرژەوەندی حاشاهەڵنەگری بۆ کورد تێدا بووە، بەڵام ئەوەش ڕاستە کە تەنانەت لە ئاوا هاوپەیمانییەکیشدا، بەرپرسیاریەتی و بەڵێنی هاوپەیمانان بۆ پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی کورد، زۆر سنووردار و تەنیا ڕووی لە هەڕەشەی داعش بووە.

سەرەڕای ئەوەی کە هاوپەیمانییەتی دەرفەتگەلێکی زۆری بۆ هەرێم ڕەخساند، بەڵام ڕێبەری هاوپەیمانییەتیەکە لە ڕووبەڕووبونەوە لەگەڵ هەڕەشەی هاوبەش (داعش)زیاترین ئەرکی خستە ئەستۆی کورد و پێشمەرگە، بۆ ئەوەی بەر بە داعش بگرن و شکستی پێ بێنن.

حاشا هەڵنەگرە، کە کورد لە سەرەتای دەرکەوتنی داعش لە هەرێمی کوردستان، تا ڕادەیەک لاواز جووڵایەوە و، بە هۆی ئامادە نەکردنی بەستێنی خۆیارمەتی لە ئاستێکی گونجاودا، دەستبەجێ سیاسەتی یارمەتی وەرگرتن، لە لایەنەکانی دیکەیان گرتە بەر.

ئەوە لە حاڵێکدا بوو، کە ئەزموونە مێژووییەکان و ئاگاداربوون لەو ڕاستییەی کە سیاسەتی بگرە و بکوژە هێشتا لە ناوچەدا لە ئارادایە، دەبوایە ئەو ڕاستییەی بۆ بەرپرسانی هەرێم دەرخستایە، کە دەبێت بە پاڵپشتی سیاسەتی خۆیارمەتی، خۆیان بۆ سات و کاتەکانی هەڕەشە و قەیران ئامادە بکەن.

واتا ئەو ستراتیژییەی کە ئەولەوییەتی هەموو ئەکتەرەکانی دەوروبەرە، بە ئەزموونی داعش و کەرکوک، لە ڕاستیدا ئیدی ناکرێت لۆژیکی خۆیاری قوربانی ستراتیژیگەلی دیکە بکرێت و، ئەوە پێویستی هەرێمە کە ڕووی لە توانا و دەرەفەتەکانی خۆی بێت.

پێشنیارەکان و پێویستییەکان

بە شێوازێکی بەربڵاو، یەکەمین و گرنگترین کارێک کە ئەکتەرەکان لە چوارچێوەی سیاسەتی خۆیارمەتیدا ئەنجامی دەدەن، ئەوەیە کە هەوڵی بەرفراوانکردنی توانای ئابوری و سەربازی و چەکوچۆڵی خۆیان دەدەن.

ئاماژە بەو خاڵە گرنگە کە زۆرێک لە بیرمەندان و بە تایبەت بیرمەندانی قووتابخانەی ڕیاڵیسم (Realism)، خۆیارمەتی وەک بەرفراوانکردنی توانای ماددی (ئابوری و سەربازی)پێناسە دەکەن. کەوابوو خۆبەهێزکردن لە ڕووی مادیی و سەربازیی و چەکوچۆڵەوە، دەبێت وەک پێویستییەکی بەردەوام لەبەرچاو بگیرێت، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە هەرێمی کوردستان هێشتا دەوڵەت نییە. بە بڕوای من دەبێت لە پاڵ هەوڵدان بۆ خۆبەهێزکردن لە ڕووی ئابوری و چەک و چۆڵەوە، بە لەبەرچاوگرتنی کێشە و بەربەستگەلێکی بەرفراوان کە بەروەڕووی بووەتەوە چەند خاڵی دیکەیش لەبەر چاو بگرێت. لەبەر ئەوەی کە هەر جۆرە گۆڕانکارییەکی ناوخۆیی، کە بتوانێت لە ئاکامدا ببێتە هۆی بەرفراوانبوونی هێزی ناوخۆیی و، ئەوەش ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی پێگەی دەرەکی، لە ڕاستای خۆیارمەتیدا پێویستە.

هەوڵدان بۆ جێگیرکردن و سەقامگیرکردنی زیاتری دیموکراسی و بەرەو پێش بردنی پرۆسەی دیموکراتیزاسیون، پێویستییەکی حاشا هەڵنەگرە. یەکەم، دیموکراسی دەبێتە هۆی چارەسەرکردنی زۆرێک لە کێشەکان بە شێوەیەکی ئاشتییانە. دووەم، لە دیموکراسییەکی ڕاستەقینەدا دەرفەت دەڕەخسێت بۆ ئەوەی چینی نوخبە، بیرمەند و شارەزایان لە داڕشتنی پلان و گەڵاڵەکانی پەیوەندیدار بە بەرفراوانکردنی هێزی نەتەوەییدا، بەشداری بکەن.

ئەمە ڕێگایەکە بۆ کەمبوونەوەی ناکۆکی و ناسازگارییەکان و ڕێاگەکی باشە بۆ داڕشتنی سیاسەتێکی گونجاو لەبەرامبەر ئەکتەرەکانی دیکەدا. هەروەها هەبوونی کۆدەنگی، کە خۆی بەرهەمی دیموکراسییە، ڕەوتی خوێندنەوەی هەلومەرجی ناوچە و جیهان و داڕشتنی ستراتیژیگەلی گشتی و تایبەت ئاسان دەگات.

دیارە خوێندنەوەی زانستیانەی هەلومەرج و داڕشتنی ستراتیژیش، خۆیان دەتوانن بەشیک بن لە پێویستییەکانی هەرێم لە ڕاستای سیاسەتی خۆیارمەتیدا کە لە درێژەدا ئاماژەیان پێ دەکەم.

لە ڕاستای ئامادەکردنی بەستێن بۆ بەرفراوانکردنی هیز و توانایی، دەبێت پێویستییەکان و ئەولەوییەتەکان دیاری بکرێن. سەرەڕای ئەوەی دەرفەت و تواناکانی هەرێمی کوردستان بە بەراورد لەگەڵ دەوڵەتەکاندا سنووردارن، بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا، تا ڕادەیەک دەرفەت و توانای هەرێم زۆر بووە و، کێشە و گرفتی ئەکتەرەکانی دەوروبەریان ڕووی لە زیادبوون کردووە و هەرێم دەرفەتی سیاسەتی بەهێزتری بۆ ڕەخساوە.

کاتی ئەوە هاتووە کە هەرێم، بە کەڵکوەرگرتن لە پێگەی ستراتیژیکیی خۆی لە ڕێگای تێگەیشتن لە ڕەوتی ڕووداوەکانی جیهان و ناوچەوە، بۆ پاراستنی بەرژەوەندی و دابینکردنی ئاسایشی خۆی، هەنگاوی باشتر هەڵبگرێت. پێش هەموو شتێک، پێویستە ڕیزبەندییەک لە بەرژەوەندییەکان بکرێت. لە ڕیزبەندی ئامانج و ئەولەوییەتەکاندا، دەبێت ئاگاداری ئەوە بین، کە ئەو ئەولەوییەتانە خۆیان لە ژێر کاریگەری گۆڕانکارییە جیهانی و ناوچەییەکاندان.

هەرێمی کوردستان، دەبێت ئامانجەکانی خۆی بە پێی تواناکانی دابڕێژێت. ئەگەر دەرفەت و تواناکان زۆر بن و ئامانجەکان بچووک بن، ئەوا ئەو دەرفەت و تواناگەلە لە کیس دەچن و بێ­کەڵک دەمێننەوە. بە پێچەوانەوە ئەگەر دەرفەت و توانا زۆر بن و ئامانجەکان گەورە بن، تواناکان تەفروتوونا دەبن. بە هەر حاڵ ئاگاداربوون لە هەلومەرجی جیهانی و ناوچەیی، تێگەیشتن لە پێگەی ڕاستەقەینەی هەرێم لە هاوکێشە ناوچەیی و جیهانیەکاندا، دیاریکردنی چییەتی هەڕەشەکان و پێش بینیکردنی ئەولەوییەتەکان، هەنگاوگەلێکی پێویستن بە مەبەستی بەرفراوانکردنی توانای ڕووبەڕووبونەوە لەگەڵ هەڕەشەکاندا.

لێرەدا پێویستییەکی دیکە دێتە ئاراوە و ئەویش، داڕشتنی ستراتیژییەکی ئەمنییەتی گونجاوە. داڕشتنی ستراتیژی گونجاو و گرێدراوی خاڵی پێشووە. واتا ئەگەر پێویستییەکان و ئەوڵەوییەتەکان بە باشی دیاری بکرێن، بەستێن بۆ داڕشتنی ستراتیژییەکی مەزنی ئەمنییەتی دەڕەخسێت. داڕشتنی ئەو ستراتیژییە، هەنگاوێکە بۆ خۆیارمەتی. بەشێوەیەکی وردتر دەبێت بڵێین، کە دەکرێت ئەولەوییەتەکان و ئامانجەکان، بخرێنە ناو چوارچێوەی ستراتێژییەکی مەزن. داڕشتنی ئەو ستراتێژییە دەتوانێت ئاڕاستەی ڕێگاکە دیاری بکات و، توانای هەرێم بەرفراوانتر بکات.

هەروا کە دەزانین، ستراتیژی ڕوونکەرەوەی سیاسەتە و ڕێبەران پێویستیان بە ستراتیژیە. داڕشتنی ستراتیژی یانی دیاریکردنی ئامانجەکان، میتۆدەکان و ئامڕازەکانی گەیشتن بەو ئامانجگەلە.

هەرێمی کوردستان پێویستی بە ستراتیژیی زانستیانە هەیە. ستراتیژییەک کە گونجاو، شیاوی جێبەجێکردن و بە ڕادەی پێویست کارامە بێت و ڕێگای بەهێزبوون دیاری بکات.

هەروەها لە ناخی ستراتیژی ئەمنییەتی گشتییەوە دەکرێت بابەتگەلێکی وردتر، بەڵام گرنگ دەر بهێنرێن، کە ئەوانیش پێشمەرجی بەرفراوانکردنی هێزن. بۆ نمونە، ستراتیژی سەربازی دەتوانێت یەکێک بێت لەو بابەتانە. لە ستراتیژی سەربازیدا کە داڕشتنی (ئاشکرا و نهێنی)بۆ هەر ئەکتەرێک زۆر پێویستە ئامانجەکان بە شێوەیەکی وردتر دیاری دەکرێن. میتۆدەکان بە شیوازی جۆراوجۆر پەیوەندییان هەیە بە کەڵکوەرگرتن لە هێزی سەربازیی. ئامڕازەکانیش هەمان سەرچاوە و کەلوپەلی سەربازین.

هەرێمی کوردستان بە چاوپۆشین لەوەی کە لە ئێستادا دۆستان و دۆژمنانی کێن و تا چ ڕادەیەک توانا و هێزی لەبەردەستە، پێویستی بە داڕشتنی ستراتیژی سەربازی هەیە و، دەبێت گرنگی بەو بابەتە بدات. بەرپرسانی هەرێم دەبێت بەشوێن میتۆدگەلێکەوە بن بۆ کەڵکوەرگرتن لە دەرفەت و توانای بەردەستیان بە مەبەستی گەیشتن بە ئامانجەکانیان. هەر لەو چوارچێوەدایە کە ئەوان پێویستییەکانی خۆیان لە بواری چەک و چۆڵەوە، ڕێگاکانی دابینکردنی ئەو پێویستیانە و هەروەها شیوازەکانی ڕووبەڕووبونەوە لەگەڵ هەڕەشە جیاوازەکاندا پێش­بینی دەکەن.

هەر لە چوارچێوەی ستراتیژی سەربازییدا، دەکرێت سیستەمێکی بەرگری کارامە و کاریگەر دابڕێژرێت. بە لەبەرچاوگرتنی ئەزموونە تاڵ و ناخۆشەکان و تراژیدیاکان بەرگری دەکەوێتە ناخی ئەمنییەتی هەرێمی کوردستانەوە ئەمنییەت بەبێ هەبوونی سیستەمێکی بەرگریکارانە-سەربازیی مانایەکی نییە.

حاشاهەڵنەگرە کە هێزی ماددی و بە تایبەت سەربازی، قسەی یەکەم لە دابینکردنی ئەمنییەتدا دەکات و ئەوانەی ئەو ڕاستییە لەبەرچاو نەگرن، یان حاشای لێ بکەن، ڕێگایەک جگە لە تەفروتوونا بوون ناپێون.

ئەو خاڵانەی سەرەوە وەک پێشمەرجی سیاسەتی خۆیارمەتی هەرێمی کوردستان بە پێویست دەزانم. سەرکەوتن لە هەر یەک لەو خاڵگەلەدا دەتوانێت ڕێگاچارەیەک بێت بۆ هەندێک لە گرفت و کێشەکانی دیکە. بۆ نمونە، ئاشکرایە کە ئەگەر هەرێمی کوردستان، لە داڕشتنی ستراتیژییەکی تۆکمەی سەربازیدا سەرکوتوو بوایە، دەبوایە تا ئێستا کێشەی حیزبی بوونی پێشمەرگە چارەسەر ببوایە. دەزانین کە ئەو کێشەیە زۆر جار بووەتە هۆی گرفت و ناکارامەیی لە کاتی ڕووبەڕووبونەوە لەگەڵ هەڕەشەکاندا و تەنانەت بووەتە هۆی ناکۆکی زۆر و خەسارهەڵگری بەرژەوەندی گشتی. لە ستراتیژییەکی سەربازی گریمانەییدا، ئاماژەکردن بە پێکهێنانی سوپای نەتەوەیی/نیشتمانیی پێشمەرگە، لە ڕێگای پەسەندکردنی پەرلەمانەوە، دەتوانێت ڕێگاچارەیەکی گەورە و کردەوەیی بە ئەژمار بێت. وێرای ئەوەی کە دەبێتە هۆی پێکهاتنی سوپایەکی نیشتمانیی هەمیشە ئامادە، کە لە کاتی هەڕەشە و قەیراندا هەموو کەس دەتوانێت پشت و هیوای پێ ببەستێت.

کۆبەند

تراژیدیاکانی چەند ساڵی ڕابردوو- هێرشی داعش و داگیرکردنی کەرکوک- سەرەڕای گۆڕانکارییە جۆراوجۆرەکان لە ئاستی جیهان و ناوچەدا، جارێکی دیکە سەلماندیان کە “کورد دۆستێکی نییە جگە لە چیاکان”. چیاکان لە شرۆڤەیەکی بەربڵاودا هێمای دەرفەت، سەرچاوە و توانا ناوخۆییەکان. هەرێمی کوردستان وەک ئەکتەرێکی نوێ (نیوە دەوڵەت)لە گۆڕەپانێکی ئانارشیکدا، ناچارە بە گرتنە بەری سیاسەتی خۆیارمەتی و هەوڵدان بۆ خۆبەهێزکردنی ناوخۆیی. هەرێم دەبێت لە کوتاییدا بگاتە ئەو خاڵەی کە بە کەمترین چاوەڕوانی لە لایەنەکانی دیکە، بەرەوەڕووی هەڕەشە ئەمنییەکان ببێتەوە. لەم ڕاستایەدا جەختکردن و زەق کردنەوەی لەمپەڕەکان نابێت بیانوویەک بن بۆ خافڵ بوون لەو سیاسەتە.

لە کوتاییدا، دەبێت بە جیدی ئەو خاڵە لەبەرچاو بگیردرێت کە جەخت کردن لەسەر خۆیارمەتی بە مانای ڕەتکردنەوەی ستراتیژیگەلی دیکە و لەوانە هەوڵدان بۆ هاوپەیمانی و هاوکاری لەگەڵ ئەکتەرەکانی دیکە لە هێندێک قۆناغی تایبەتدا نییە.

هەروا کە ئاماژەمان پێ کرد، ستراتیژی جۆراوجۆر هەن، بەڵام بانترین و باشترینیان خۆیارمەتییە و هیچ کام لە سەرەوەی خۆیارمەتی، دانانرێن. ئاشکرایە کە هەرچەندە بەرژەوەندی هاوبەش بۆ ماوەیەک دەبێتە هۆی بەردەوامبوونی پەیوەندی دۆستانە، بەڵام لە درێژخایەندا بەرژەوەندی هەرێم لە پشت بەستن بە ئەکتەرەکانی دیکە و تەنانەت زلهێزترینیشیان نییە. تا ئێستاش زۆر جار بینیومانە کە ئەکتەرە بەهێزەکانی سیستەمی نێودەوڵەتی کە بە ڕەواڵەت وایان نواندووە کە لەگەڵ کورد یەکدەنگ و هاودڵن، لە قۆناغە هەستیارەکاندا، سیاسەتێکی ناڕوون و لێڵیان لە بەرامبەر هەرێمدا گرتووەتە بەر.

کەوابوو، تەنیا خۆیارمەتی دەتوانێت هەر جۆرە بۆشاییەکی سەرچاوەگرتوو لە پەیمان­شکێنی و دەرچوون لە ژێر باری بەرپرسیاریەتی و بەڵێنەکان، لە قۆناغە هەستیارەکاندا پڕ بکاتەوە.